W antycznej Grecji pszczoły i miód wykorzystywano jako środek do walki – broń biologiczną. Mimo, że taktykę wykorzystania syconego miodu do osłabienia sił i zdolności obrony przeciwnika znane były już w I wieku p.n.e. u Rzymian to na przestrzeni epok żołnierze dalej nabierali się na skrzynie
pełne trunków. Pozostawiane one były ,,niby w czasie pośpiesznego wycofania się z frontu” przez przeciwników – historie te nie stanowiły już mitu a zebrano ku nim dowody historyczne. Odnotowując to w wojnach tureckich i tatarskich. Znana była także technika katapultowania uli pełnych pszczół. Pszczoły w ulach wystrzelono w Lotaryngii i wojnie przeciwko Saracenom. Bomby pszczół, gorąca woda i ogień odparły także atak księcia Alberta odczas najazdu austriackiego. Zaskakujący jest fakt, że pszczoły wykorzystywano nawet w bitwach morskich na Morzu Śródziemnym. Pułapki pszczele (otwierane mechanicznie) i zrzucanie pszczelich gniazd praktykowano jeszcze podczas I wojny światowej.
Z powodzeniem pszczoły służyły też w armiach azjatyckich, gdzie ich masowe loty defekacyjne określono ,,żółtym deszczem”. We wschodnich
częściach globu dostosowano nawet do walki gatunek pszczół i o wiele chętniej w szeregach wojsk stawiano Apis dorsata. Czasami pomysłowość
człowieka do obrony lub ataku z pomocą pszczół obywała się też w sytuacjach jednostkowych (wiejskich lub rodzinnych sprzeczek) a nie narodowych konfliktach. Niektórzy chcąc uniknąć plądrowania kosztowności ukrywali je w ulach. Lub chroniąc się przed rubieżą znakowali złodziei napuszczając na nich pszczoły, których te sowicie żądliły. Przez tak ważne znaczenie militarne, i ochrony osobistej, pszczół wpleciono te historie także do lokalnego folkloru wielu miejsc na świecie.
Pszczoły w glinianych ulach
Niektóre wojska decydowały się na specjalne hodowle pszczół, które następnie umieszczano w glinianych kulach. Dostosowanie glinianych lub porcelanowych ulików wojennych polegało przede wszystkim na zapewnieniu im lekkości co gwarantowało możliwość łatwiejszego transportu i ataku na zbliżające się statki morskie. Niektóre źródła wskazują nawet na znaczący spadek populacji pszczół wynikający z działań wojennych. Niektórzy dowódcy decydowali się na budowanie głębokich tuneli, które wyposażone były w systemy wentylacyjne. Napuszczany do nich dym miał przepędzać różne 1 C. Bérubé, War and Bees – Military applications of apiculture w: apiservices.biz [online], 2001 dzikie zwierzęta, w tym niedźwiedzie ale i roje pszczół.
Zatruty miód
Niekiedy miód pozostawiany przeciwnikowi był celowo zatruwany lub lokalna ludność wiedziała, iż w określonym sezonie ma on właściwości toksyczne lub halucynogenne. Miód taki nazywano ,,miodem szaleńców”, zawierał on grajanotoksynę. Produkowany był on w Japonii, Nepalu,
Brazylii, Ameryce Północnej i Europie oraz w Turcji na bazie nektaru z różanecznika Rhododendron ponticum. Efekty działania toksycznego
miodu były już widoczne po spożyciu jego niewielkiej dawki – pojawiały się zawroty głowy i niedociśnienie wraz z bradykardią, a jego spożycie w
dużych ilościach mogło prowadzić do dość szybkiego zgonu na skutek bloku przedsionkowo-komorowego i asystolii wywołanej stymulacją nerwu
błędnego.
Trujący miód z cykuty
Podobne działanie opisano dla miodu produkowanego z nektaru azalii i oleandru. Wynalezienie szalonego miodu miało też skutek dla medycyny,
bowiem wykorzystano go także w celach leczniczych. Bardzo trujący okazał się miód z cykuty – jego szkodliwość dla człowieka i zupełną
obojętność dla pszczół wykorzystywali Meksykanie i Nowozelandczycy.
Pszczela kasta wojenna
Pszczoły i produkty od nich pochodzące wykorzystuje się w naukach o obronności do dziś. Z jednej strony korzysta się z samych zwierząt,
a z drugiej są one inspiracją do tworzenia konstrukcji i innowacyjnych technologii wojskowych. Z jeszcze innej perspektywy, istnieje gatunek
pszczół, w których strukturze rodzinnej wyróżnia się kastę wojenną (w tłumacz. z j. ang.: żołnierzy). Pszczelarstwo pełni rolę terapeutyczną
i pozwala odnaleźć się weteranom na spokojnej emeryturze. Niemieccy pszczelarze pisali o swoich doniesieniach w gazecie, że pszczoły już nie
tylko mogą służyć nam w dostarczaniu miodu czy wosku, ale też pełnić rolę posłańców przekazujących wiadomości. B. Guehler porównał w tej kwestii
pszczoły do gołębi.
Pszczeli mikrosamolot
Wiele lat później rozpoczęto próby lotów zwiadowczych przy użyciu mikrosamolotów, które miały imitować pszczoły i ptaki lub być nimi zainspirowane. Taki program badawczy rozpoczął Uniwersytet w Bath a maszyny te miały nawet trzepotać skrzydłami. Podpatrując świat
zwierząt i uznając go za ewolucyjną doskonałość inżynierowie postawili sobie za cel poszukiwanie innowacyjności, które pozwolą na poprawę
zasięgu i zwrotności mikrosamolotów wojskowych. Technologia ta miała wprawić w ruch 50 g robota przy pomocy mikrosilników odrzutowych! Co ciekawe, projekt uzyskał tak wysoką rangę wdrożeniową, iż został wsparty finansowo przez Ministerstwo Obrony i Biuro Badań Naukowych dla Sił
Powietrznych USA. W zakres zadań wojskowej ,,pszczoły- samolotu” wchodzą: obserwacja, namierzanie celu i detekcja bio-chemiczna. Upatruje się w niej większej szansy na monitorowanie ruchu, w tym ochronę granic, badania dzikiej przyrody i aktywności sejsmicznej oraz wykrywania substancji niebezpiecznych np. związanych z bioterroryzmem.
Cyber insekty
Na podobny pomysł wpadli naukowcy z Pentagonu ds. obrony, chcą oni stworzyć armię ,,cyber-insektów”. Chcieli oni, aby owadami można było zdalnie sterować. Dodatkowo miały one sprawdzać materiały wybuchowe w terenie oraz umożliwiać transmisję różnych substancji. Polegało to na inwazyjnej procedurze chirurgicznej, która miałaby umieszczać w ciele hybrydowego owada interfejs a ten pozwalałby na chemiczną identyfikację materiału pirotechnicznego w terenie. 7 2 M. Gilleland, Beelogical Warfare w: Laudator Temporis Acti [online], 2008 3 M. Yarlioglues i in., Mad-Honey Sexual Activity and Acute Inferior Myocardial Infarctions in a Married Couple, Texas heart Institute Journal, 38(5), 2011 4 E. Inglis-Arkell, How we’ve used bees to posion people – and Get high w: Gizmodo [online], 2012 5 The Canberra Times (ACT: 1926-1995) ,,Bees as messangers” 6 L. Sherriff, Honey, I shrunk the surveillance plane!, The ARegister [online], 2004
Pszczoły do wykrywania materiałów wybuchowych
DARPA’s ROBOMOTH, BBC NEWS Jak się okazało, zamysł wykorzystania pszczół do wykrywania materiałów wybuchowych był w pełni uzasadniony. Okazuje się, że porównywalnie do psów są one w stanie wykonać takie zadanie i zdolne są do wcześniejszego wyszkolenia. Polega ono na testowaniu przez nie wody z cukrem, która zawiera trinitrotoluen i odróżniania jej od czystej próbki (kontrolnej). Znajomość smaku i zapachu pewnych związków przez pszczoły już dziś pozwala testować pojazdy i podróżujących w punktach kontroli celnej pod kątem posiadania materiałów wybuchowych. Pszczoły w większej ilości skupiające się w określonym obszarze mapy pozwalają, na podstawie obserwacji ich ruchu i programom komputerowym, pokazać potencjalne miejsce składowania materiałów wybuchowych co pozwala z dość dużą dokładnością lokalizować miny.
Pomoc weteranom wojskowym
Pszczoły pomagają też weteranom wojskowym powrócić do cywilnego życia. Pojawiły się głosy, iż pomagają im one w poczuciu misji podobnego
do tego jakie odczuwają podczas służby wojskowej. Odbywa się to w ramach wzajemnej wymiany potrzeb między pszczelarzem a pszczołami.
Pomoc ochronna w konserwacji przyrody
Czasami pszczoły pełnią funkcje ochronne w konserwacji przyrody. W Tanzanii m. in. do ochrony lasów przed nielegalną wycinką i określa się
je wtedy armią pszczelą. 10 Same wyłaniają też w obrębie rodziny kastę wojskową (nazywaną żołnierzami) – dotychczas udowodniono takie zjawisko tylko u jednego gatunku pszczół Jatai. Stanowią one odrębne kasty od dobrze znanych nam pszczół zwiadowczyń. Dzięki tak rozwiniętej hierarchi w strukturze obronnej są one bardziej skłonne do atakowania wroga i robią to w sposób niezwykle zorganizowany oraz szybki. Kastę taką wytworzyły także inne zwierzęta takie jak mrówki, termity, mszyce i krwetki. Pszczoły Jatai wykazują zmodyfikowane techniki walki, w tym prowadząc nawet do
samobójczej śmierci. Tworzą one strefy ochronne wokół gniazda, które patrolują i, w których przechwytują inne rozbójnicze insekty. Dbają także
o ochronę rodziny pszczelej w nocy zamykając wejście żywicą i woskiem, tworząc skomplikowane korytarze, które pozwalają łatwiej wychwytywać
i unicestwiać wroga.
Anna Tomańska
Bibliografia