Odżywianie pszczoły miodnej
Pszczoła miodna Apis mellifera L., tak jak i pozostałe zwierzęta, do prawidłowego rozwoju wymaga dostarczenia do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych, tj. węglowodanów, białek, tłuszczów, minerałów, witamin oraz wody w odpowiednich proporcjach. Naturalnym źródłem cukrów w diecie pszczół jest nektar kwiatowy i miód, natomiast aminokwasy oraz pozostałe składniki dostarczane są poprzez spożywanie pyłku kwiatowego, głównie w postaci pierzgi. Ważne jest, aby poszczególne elementy pszczelej diety znajdowały się w określonym stosunku jakościowym i ilościowym (Brodschneider & Crailsheim, 2010).
Miód pszczeli jest mieszaniną fruktozy (ok. 38%), glukozy (ok. 32%), wody (ok. 18%), pyłku oraz innych składników w śladowych ilościach (Bogdanov,2009). W ciągu roku jego spożycie przez rodzinę pszczelą wynosi od 70 do 110 kg i zależy od jej siły oraz intensywności rozwoju. Konieczne jest więc zapewnienie rodzinie odpowiednich warunków środowiskowych (dużej liczby zróżnicowanych pożytków pszczelich w zasięgu ich lotu) (Wilde, 2015).
Jednak w wyniku antropogenicznego przekształcania środowiska pszczoły utraciły siedliska odpowiednio urozmaicone pod względem ich bioróżnorodności. Monokultury rolnicze, pozbawione prawie zupełnie zachwaszczenia, często nie są w stanie zapewnić pszczołom wystarczającej ilości zróżnicowanego pod względem składu pożywienia. Dodatkowo limitująco na dostęp do pokarmu wpływają długotrwałe susze i zmiany terminów kwitnienia roślin. Co raz dłuższe okresy bezpożytkowe przyczyniają się do pogorszenia funkcjonowania tych cennych zapylaczy w środowisku. Dlatego w gospodarce pasiecznej konieczne stało się dokarmianie rodzin pszczelich podczas ich przygotowywania do zimowli. Natomiast w okresach bezpożytkowych podkarmia się rodziny uzupełniająco. Oba zabiegi polegają na podaniu sztucznego zamiennika pokarmu w postaci dwucukru – sacharozy.
(Lipiński, 2012).
Karmienie pszczoły miodnej
Dokarmianie ma największe znaczenie podczas przygotowania rodzin pszczelich do zimowli, po przeprowadzeniu ostatniego miodobrania. Podanie odpowiedniej ilości pokarmu węglowodanowego chroni pszczoły przed głodem oraz zmniejsza ryzyko osypania się rodziny pszczelej. Prawidłowy rozwój wymaga stałej obecności w ulu co najmniej 5 – 7,5 kg zapasów cukru (Lipiński & Olesiejuk, 2013). W okresie jesiennym konieczne staje się więc dokarmianie polegające na podaniu gęstego syropu cukrowego w stosunku np. 3:2 (cukier: woda), inwertu, ciasta lub innego źródła węglowodanów w celu uzupełnienia zapasów.
Pokarm ten dostarczany jest za pomocą tzw. podkarmiaczek, umieszczanych wewnątrz ula. Ilość podawanego pokarmu zależy zarówno od wielkości oraz systemu utrzymywania rodzin pszczelich, jak i liczby pozostawionych ramek. Coraz częściej jako alternatywę dla syropu cukrowego wykorzystuje się gotowe ciasto, w którego skład wchodzą cukry inwertowane. Jest ono łatwiej przyswajalne, a podawanie go przysparza mniej problemów. Syrop cukrowy i ciasto to dla pszczół bogate źródło węglowodanów. Niemniej jednak pozostaje konieczność zaspokojenia pozostałych wymagań żywieniowych. Oprócz pokarmu cukrowego należy również zapewnić źródło białka. Zużycie pierzgi w miesiącach zimowych spada niemalże do zera, jednak jej obecność w ulu jest konieczna do wykarmienia wczesnowiosennego czerwiu. Dostarczone jesienią zapasy powinny zapewnić rodzinie pszczelej przetrwanie w okresie zimowym oraz umożliwić im rozwój z nadejściem cieplejszych dni bez konieczności dodatkowej ingerencji ze strony człowieka (Trzybiński, 2013).
Wiosna
Z nadejściem wiosny większą rolę w diecie rodziny pszczelej zaczyna odgrywać pyłek i pierzga. Rozpoczyna się intensywny rozwój rodzin, matka rozpoczyna lub intensyfikuje czerwienie, zaczynają się pierwsze obloty. Wzrastające zapotrzebowanie na składniki białkowe zostaje zaspokojone dzięki obecności zeszłorocznej pierzgi. Bardzo ważną rolę w tym okresie spełnia czysta woda, której zużycie może sięgać do 200 – 250 ml dziennie. Konieczne jest więc zapewnienie w pasieczysku stałego dostępu do wody w postaci poidła umożliwiającego pobieranie wody przez owady. Kwitnienie roślin, wzrost temperatury oraz wydłużenie czasu słonecznego stymulują pszczoły do rozpoczęcia lotów mających na celu pierwsze zbiory nektaru i pyłku. (Trzybiński, 2013).
Wraz z nastaniem pożytku głównego rodziny pszczele nie muszą martwić się o pokarm. Użytki rolne są pełne kwitnących: rzepaku ozimego, gryki, gorczycy białej, facelii, koniczyny białej, wyki, słonecznika i innych roślin. Ogółem w Polsce występuje ponad 200 gatunków roślin dostarczających pszczołom pyłku i nektaru. Gatunkiem ważnym ze względu na swoją wydajność jest facelia. Z jednego hektara powierzchni, na której rośnie, pszczoły są w stanie wyprodukować aż do 500 kilogramów miodu! Źródłem dużej ilości pyłku i nektaru jest także nostrzyk biały. Kwitnie on długo, około 5 tygodni i dostarcza pszczołom od 400 do 600 kilogramów surowca miodowego z jednego hektara. Niemniej jednak obie te rośliny nie są popularne we współczesnych gospodarstwach rolnych. Znacznie bardziej rozpowszechniony jest rzepak ozimy czy gryka.
Wydajność miodowa gryki zależy od kondycji rodziny pszczelej, jakości gleby i warunków atmosferycznych i wynosi od 80 kg do 500kg z 1 hektara. W niektórych regionach Polski szczególnie istotnym źródłem zróżnicowanej diety są lasy. Pszczoły najchętniej korzystają z kwiatów robinii akacjowej, różnych gatunków lipy oraz wrzosowisk wrzosu zwyczajnego. Wydajność miodowa wrzosu oraz robinii akacjowej wynosi średnio od 50 do 100 kg surowca miodowego z 1 hektara, natomiast lipy od 60 do100 kg. W ostatnich latach w Polsce spotykamy się z bardzo upalnymi miesiącami letnimi, dlatego bardzo ważne w tym okresie jest utrzymanie poidła w dobrym stanie oraz uzupełnianie w razie konieczności (Trzybiński, 2013).
Zapotrzebowanie na pokarm
Zapotrzebowanie rodziny pszczelej na pokarm nie rozkłada się równomiernie w trakcie trwania roku. W czasie wzmożonej pracy pszczół, przypadającej na okres kwitnienia roślin, pszczoły zużywają znacznie większe ilości pokarmu niż podczas później jesieni czy zimy, kiedy temperatury stają się coraz niższe, a pszczoły nie opuszczają ula. Okres czerwienia matki oraz wychowu larw również wymusza na pszczołach pobieranie większej ilości pyłku oraz pierzgi. Jedna rodzina pszczela w ciągu sezonu zużywa około 30 kg pyłku (Plewa, 2014). Największe zużycie pokarmu występuje w maju i w czerwcu, wówczas pszczoły zbierają także największą ilość nektaru i pyłku. Roczny rozkład zapotrzebowania na pokarm rodziny pszczelej średniej siły przedstawiono na wykresie 1. Dynamika zużycia pokarmu ściśle związana jest z tempem rozrostu rodziny pszczelej.
Zapewnienie odpowiedniej ilości dobrego jakościowo naturalnego (zróżnicowane pożytki w zasięgu lotu) lub sztucznego (dokarmianie/podkarmianie) pokarmu umożliwia rodzinie pszczelej prawidłowy rozwój. Pszczoły w naturalnym środowisku są samowystarczalne. Dzięki zgromadzonym, w okresie największego pożytku, zapasom pszczoły zapewniają sobie przetrwanie. Ich dieta bogata jest w węglowodany, białka, wolne aminokwasy, tłuszcze, witaminy dostarczane w postaci słodkiego nektaru i pyłku. W gospodarce pasiecznej, ze względu na pozyskiwanie miodu, ten naturalny pokarm zastąpiony zostaje sztucznym zamiennikiem. Odpowiednie proporcję składników oraz prawidłowo wyznaczony czas podania pokarmu umożliwia pszczołom przetworzenie surowca na produkt odpowiadający ich potrzebom. Bez odpowiedniej ilości pokarmu zawierającego wszystkie niezbędne elementy diety rodzina pszczela nie przetrwa. Dlatego ważne jest, aby każda osoba zajmująca się, zawodowo lub hobbystycznie, pszczelarstwem wiedziała jak bardzo istotna jest zróżnicowana dieta w życiu pszczół.
Bibliografia
Bogdanov S., 2009., Harmonised methods of the International Honey Commission, Bee Product Science, pp. 42-54.
Brodschneider R. i Crailsheim K., 2010., Nutrition and health in honey bees, Apidologie, 41(3), pp. 279-294.
Lipiński Z. i Olesiejuk R., 2013., Żywienie pszczół miodnych, Pszczelarstwo 9, pp. 2-6.
Lipiński Z., 2012., Odżywianie się i żywienie pszczół w kontekście ich zdrowotności oraz wydajności miodowej i jakości pozyskiwanych miodów. Olsztyn, Wojewódzki Związek Pszczelarzy w Olsztynie.
Plewa J., 2014., Pyłek w życiu pszczół. Pasieka, Issue 3.
Trzybiński S., 2013., Prace pasieczne w ciągu roku. W: Współczesna gospodarka pasieczna. Rok w pasiece.. brak miejsca:Bee & Honey Sp z o.o., pp. 33-128.
Warakomska Z., 1962., Badania nad zbiorem pyłku przez pszczołę miodną Apis mellifica L. w rolniczych okolicach Polski.. Ann. UMCS Sect. E, 11(5), p. 67–106.
Wilde J., 2015., Żywienie pszczół miodnych (Apis mellifera L.). W: Żywienie zwierząt i paszoznastwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, pp. 536-547.
Autorzy
Aleksandra Marek,
Roksana Kruszakin,
Paweł Migdał