W Polsce hodowane są cztery rasy pszczół: rasa środkowoeuropejska (Apis mellifera mellifera), kraińska (Apis mellifera carnica), kaukaska (Apis mellifera caucasica) i włoska (Apis mellifera ligustica). Wszystkie pszczoły żyją w ścisłej zależności z wieloma gatunkami kwiatów. Ta mutualistyczna zależność powstała na drodze ewolucji
w trakcie, której nie tylko pszczoły, ale także kwiaty i inne owady przystosowały się do wspólnego czerpania korzyści w postaci przetrwania gatunku.
Pyłek kwiatowy to ziarna pyłku zawierające gametofit męski, który powstaje w woreczkach pyłkowych męskich narządów rozrodczych – pręcikach. Ten substrat dzięki owadom zostaje przenoszony na żeńskie organy – słupki lub bezpośrednio na zalążnie w zależności od rodzaju rośliny. Taki proces
przenoszenia pyłku jest nazywany zapylaniem i pozwala roślinom na rozmnażanie, natomiast dla pszczół i innych owadów stanowi doskonały pokarm,
ponieważ są to związki wysokobiałkowe. Jedna pszczela rodzina przez 365 dni zużywa około 25kg pyłku.
Rośliny wykształciły elementy przyciągające owady takie jak wielobarwność i intensywność koloru swoich kwiatów co poprawia ich zauważalność, a także duże i dobrze widoczne kwiatostany, piękny zapach, lepkość pyłku czy ukrywanie miodników, to kolejne przystosowania zapewniające zapylenie.
Badania w Tel Awiwie
W badaniach naukowych przeprowadzonych na uniwersytecie w Tel Awiwie, wykazano, że możliwa jest także komunikacja dźwiękami pomiędzy pszczołą a kwiatem. Do badań wykorzystano wiesiołka (Oenothera drummondii), którego poddano stymulacji dźwiękami o różnej częstotliwości. Zaobserwowano, że przy ekspozycji na dźwięki o częstotliwości zbliżonej do pszczelego bzyczenia, kwiaty produkowały nektar o większej zawartości cukru, co również może być przystosowaniem roślin do zwabiania pszczół.
Wśród owadów wyróżnia się takie które zapylają tylko jeden rodzaj roślin – monolektyczne, takie które zbierają pyłek tylko jednego rodzaju – oligolektyczne oraz takie, które zbierają pyłek z wszystkich roślin, jeśli te znajdują się w ich zasięgu – polilektyczne. Do tych ostatnich należą właśnie pszczoły miodne. Wśród owadów przystosowaniem do zapylania jest aparat gębowy a także specjalne koszyczki zlokalizowane na odnóżach, w których zbierany jest pyłek.
Zmysł powonienia u owadów
Owady mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł powonienia i są w stanie doskonale rozróżniać zapachy, a także lokalizować ich źródło co ułatwia odnajdywanie kwiatów roślin wytwarzających pożądany nektar. W przypadku pszczół, zwiadowczynie przynoszą do ula kroplę wybranego nektaru i oddają ją zbieraczkom, poprzez charakterystyczny rodzaj komunikacji nazywanej pszczelim tańcem, przekazują informację o lokalizacji danej rośliny. W ten sposób chmara zbieraczek bezbłędnie odnajduje rośliny zapewniające pokarm.
Pszczoły są nieodłącznym elementem gospodarki, ponieważ zapylają rośliny uprawne co przynosi wymierne korzyści finansowe. Niestety ich życie jest zagrożone poprzez stosowanie wielu różnego rodzaju środków chemicznych w celu ochrony roślin przed pasożytami, a także w celu sztucznego nawożenia. Prowadzone są próby ręcznego zapylania roślin w szklarniach w rejonach, w których nie ma tych owadów. Okazuje się, że jest to mozolne i mało wydajne zajęcie. W jednej z chińskich prowincji, sadownicy zmuszeni są do manualnego i mechanicznego zapylania gruszy na wiosnę, przy użyciu pędzelków. Wcześniej pozostawało to zadaniem pszczół jednak obecnie nie ma ich na tym terenie, a wszyscy pszczelarze wycofali swoje pasieki z obiegu. Istnieje obawa, że z czasem takie działania staną się powszechne, ponieważ masowo w rolnictwie korzysta się z chemikaliów.
Naukowcy starają się nagłaśniać problem ginących pszczół, których populacja gwałtownie spada, starają się także szukać rozwiązań zastępczych co zaowocowało projektem pszczelich dronów. Statystyki są jednak nieugięte i pokazują klarownie, że nic nie jest w stanie zastąpić pracy jaką wykonują pszczoły.
Paulina Prorok
Bibliografia