Biznes oznacza interes, zajęcie przynoszące zysk. Etymologia tego słowa wywodzi się z języka angielskiego i oznacza bycie zajętym. Nic więc dziwnego, że w biznesie, w naukach o zarządzaniu i przedsiębiorczości zainspirowano się pszczołami. Niejedna strategia przyrównana została do organizacji życia w rodzinie pszczelej. Sama symbolika tych zwierząt odwołuje się do dobrobytu, poświęcenia pracy, działania w zespole i hojności. Zadania jakie pełni matka pszczela w rodzinie przyrównywane są do roli lidera a robotnicom przypisuje się zorganizowane, zespołowe działanie.
Dawniej i teraz…
Wdzięczność człowieka za miód i aprobata skrzętności pszczół znalazła wyraz w wielu wierzeniach, mitach i folklorze na całym świecie. Odnajdując przy tym pewną powtarzalność znaczeniową – od minionych czasów do teraźniejszości. Do dziś wyraża się ona w powszechnym uznaniu ich pracowitości.
Celtowie skojarzyli kolor pszczół ze złotem monet i zwykli płacić pieniędzmi za miód. Uważali oni pszczoły za boskie stworzenia – płynnie przechodzące między światem naturalnym i nadprzyrodzonym, podobnie jak motyle. Pszczoły były dla nich stworzeniami uznawanymi za członków rodziny, dlatego mówiono im o ważnych wydarzeniach, wykonywano nawet pewne rytuały aby przynosiły bliskim fortunę. Rdzenni Amerykanie także obdarzyli je dużym szacunkiem, mimo, że były to ,,muchy białego człowieka” sprowadzone przez ludzi nieprzyjaznych ich plemionom.
W kulturze greckiej oraz kulturze Majów i Azteków pszczoły hodowane były przez bogów i ludzi. W każdej z religii odnaleźć można wzmianki o pszczołach a ich symbolika jest podobna… W Chinach zaś odnosi się ona do ambicji i sukcesu, kolonie są odzwierciedleniem dworów cesarskich. Dobrobyt z wykorzystaniem pszczelej tematyki przedstawiony został też w Biblii – krainę jako ,,ziemię opływającą w mleko i miód” (Księga Wyjścia, 3,8). W 1994 r. podczas obrad Sejmu RP odwołano się do tego sformułowania jakoby ,,odpowiednie instrumenty podatkowe, kredytowe, promocyjne” miałyby doprowadzić ,,do takiej sytuacji, jak była kiedyś, że: Rzeczpospolita, tak jak kiedyś była spichlerzem Europy, krajem mlekiem i miodem płynącym, stanie się spichlerzem zdrowej żywności”. Sentencjonalny miód najczęściej przybiera znaczenie obfitości, opłacalności i korzyści.
Od trendu na bycie Eko i zdrową żywność do pszczelego PR…
Trend dbania o zdrowie i wytwarzania ekologicznych produktów sprawił, że do marketingu pszczelarskiego zaczęto przywiązywać więcej uwagi. Niektórzy pszczelarze zaczęli nadawać produktom pszczelim rangę prozdrowotnych. Co jednak doprowadziło do zmniejszenia uznania w społeczeństwie miodu jako zwykłego środka spożywczego i zmniejszenia jego regularnej, codziennej konsumpcji. Wzrost świadomości o roli zapylaczy w środowisku oraz chęć wspierania zasad zrównoważonego rozwoju doprowadził także do tego, że same pszczoły zaczęto wykorzystywać w
budowaniu marki wielu firm. O pszczołach w kontekście biznesu można zatem mówić z perspektywy:
– pszczelarstwa jako działalności amatorskiej lub zarobkowej
– alegorii pszczół w innych dziedzinach
– wykorzystania pszczół w samym biznesie (np. w celach marketingowych i budowania pozytywnego PR)
Już kilkadziesiąt lat temu w przestrzeni zarządzania ukształtowany został ,,model biznesu” –zawierają się w nim m.in. powstawanie idei, myślenie procesowe w organizacji czy sposoby generowania zysków. Taka ugruntowana strategia ma zapewnić płynność działań i koncentrować się na logistyce przedsiębiorstwa a w jego ramach mają współdziałać spójne, dopasowane elementy. Koncepcję taką przyrównuje się często do idei logiki dominującej, gdzie panują pewne zasady, normy i przekonania wyznaczające spektrum możliwych decyzji i działań będących polem poruszania się menadżera (którego określa się też mianem lidera).
Liderzy czerpią wiele inspiracji od pszczół, w szczególności za imponujący wskazują będący ewenementem ,,efekt skali” oraz podział obowiązków, którego mistrzyniami są właśnie pszczoły. Przede wszystkim pszczoły działają protekcyjnie względem swojej królowej. A tej nie rozprasza nic poza składaniem jaj, czyli wykonywaniem zamierzonej pracy. W zamian otrzymuje ona ochronę i pokarm. Jednocześnie, jeśli matka pszczela niedomaga zostaje zastępowana nową. Taki ład w przedsiębiorstwie przetestowali Mike Michałowicz i Cyndi Thomason. Konsekwencją obranego przez nich podejścia do zarządzania w firmie, inspirowanego zależnościami rodziny pszczelej, była eskalacja biznesu a nawet przejście do takiego etapu, który wymagał odrzucania nowych perspektyw. W efekcie stwierdzili oni, iż nie sama królowa jest ważna, lecz pełniona przez nią funkcja dla rodziny. Podobne podejście ukazał Leszek Łukaszewski jednak w odniesieniu do myślenia projektowego opartego na wypracowanych metodykach, świat natury wypracował przecież swoje własne metody (w przypadku pszczół już 80 milionów lat temu).
W Scrum nie ma miejsca na dwóch Product Owner podobnie jak w rodzinie na dwie matki pszczele. Poza rolami w organizacji kluczowa jest także odpowiedzialność. W projektach kluczowy jest termin wykonania przypisanych zadań. To właśnie ład i porządek zapewniają, iż pszczoła w swoim krótkim życiu i jeszcze krótszym czasie oblotów pożytków zapewni rodzinie pokarm, a w perspektywie przyszłości ciągłość gatunku. Powyższe można poprzeć twardymi danymi, wynikami raportu Standish Group z 2015 roku. Wykazał on, że porażka projektu najczęściej zależy od: dojrzałości organizacji, zaangażowania użytkowników i wsparcia kadry zarządzającej. Co znajduje odzwierciedlenie także w życiu rodziny pszczelej.
Na inwestycję w pasieki zdecydowało się wiele firm i znanych osób. Duże korporacje wskazują, że czują się współodpowiedzialne za środowisko przez co ule coraz częściej pojawiają się na terenach dużych zakładów, w miastach i na obrzeżach. To właśnie w mieście możliwe jest pozyskanie miodu z winobluszczu, głogu czy kasztanowca. Trend na budowanie miejskich pasiek jest stale rosnący. Podkreśla się, że pszczoły hodowane w pasiekach na wsi są bardziej narażone na pestycydy i inne środki ochrony roślin oraz nawozy. Korporacyjne pasieki mają wspierać lokalną jakość środowiska, jednoczyć pracowników i stale przypominać o zdrowym i zrównoważonym stylu życia. Całe przedsięwzięcie jest też często wpisywane przez firmy jako element większej polityki proekologicznej.
W ramach swojej działalności pasieki otworzyły firmy takie jak DHL Parcel Polska, Masterpress SA, Fabryka Porcelany w Katowicach, TVN, Żabka, Glosel, BMG Goworowski, ODNOWA, SERGO, i in. Przedsięwzięcia takie wspierają także szkoły i uczelnie wyższe np. Wydział Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, CEZAMAT Politechniki Wrocławskiej czy Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. Pszczoły nie są też obojętne kuratorom sztuki – ule
umiejscowiono na dachu Teatru Wielkiego Opery Narodowej, Pałacu Kultury i Nauki, Teatru Zagłębia w Sosnowcu, Teatru Dramatycznego w Płocku, Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Teatru Capitol, Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu i in.
Istnieje też wiele gospodarstw pasiecznych, które odniosły spektakularny sukces. Przykładem może być Grupa Łysoń, która pojawiła się na łamach Forbes w 2021 roku z nagłówkiem ,,pszczoły warte miliony”. Mianem miodowego imperium określono też Centrum Pszczelarskie Łukasiewicz,
Firmę Diana, Spółdzielnię APIS, Bartnika Wrocławskiego oraz Sądeckiego czy Apipol z Krakowa. Co więc sprawia, że duże korporacje decydują się na utrzymanie pszczół mimo braku rozwoju gospodarstwa pasiecznego w celu wykreowania zysku?
Współcześnie kluczową i decydującą o sukcesie firmy jest komunikacja między nią a jej społecznością. Można to rozpatrywać na zasadzie korporacyjnej relacji inwestorów. ,,Inwestorami jesteśmy (bowiem) wszyscy, niezależnie od tego, czy wkład dotyczy własnych talentów, zasobów firmy czy czasu i energii jako obywateli”. Stąd powstało kilka dodatkowych zasad dobrego biznesu. Powstały one na podstawie znajomości prawideł życia pszczół. Są nimi m.in. czerpanie z natury pod względem jej skuteczności i wydajności oraz względem ceny i czasu (dając przykład wydajności i wytrzymałości komórek pszczelich), ułatwianie rozwiązań i niekumulowanie toksycznych zapasów, zintegrowanie wzrostu i rozwoju oraz dostosowanie potrzebnej ku temu przestrzeni, wpasowanie się w rytm i okoliczności otoczenia, przekazywanie prostych komunikatów, adaptacja do zmieniających się warunków a na dłuższą metę ewolucja. Te wszystkie warunki łączą udany biznes z pszczołami. Co więcej, w przestrzeni net znalazło się wiele innych analogii – o wiele szerszego spojrzenia na pszczoły (społeczeństwo) względem środowiska (rynku).
Rynek przyrównano do relacji pszczół z kwiatami – produkują one taką ilość nektaru jaka jest niezbędna by zmaksymalizować szansę na zapylenie przez odwiedzające pszczoły. Te poprzez taniec przekazują sobie informację o drodze do najlepszych zasobów. Co więcej, w ramach tej koegzystencji
dochodzi do pewnych adaptacji; ,,Jeden rodzaj kwiatu uwalnia pyłek tylko, gdy określony gatunek trzmiela brzęczy dokładnie na odpowiednim poziomie wibracji” co porównano do idealnej relacji z odbiorcami produktu a zależności do praw ekonomii.
W obydwu przypadkach, czy to gospodarstw pasiecznych, czy miejskich korporacji, zaobserwowano potrzebę transformacji. Początkowo wprowadzano do przedsiębiorstw różne modele oparte na partnerstwie i braku strukturyzacji jednak te nie przynosiły wystarczających korzyści.
Dlatego podkreślono, że hierarchia panująca w rodzinie pszczelej – poczucie władania oraz odpowiedzialności za ludzie w organizacji sprawdza się w firmie najlepiej. Brak podziału obowiązków i sprawnego nadzoru często przeradza się w strategię przetrwania a nie sukces. Należy też pamiętać, że
autokratyczne rządy mają charakter dominacji i mogą być zrozumiane negatywnie, ale nastrój całej rodziny zależy właśnie od matki i zaufania robotnic. Każdy pszczelarz też wie, że aby zapewnić pszczołom dobre środowisko w pasiece należy dokonywać systematycznych inwestycji.
Inwestycją jest budowanie wizerunku osobistego oraz organizacji. Dużym wkładem własnym jest utrzymanie dobrej opinii. Wykorzystanie pszczół w biznesie niesie ze sobą wiele korzyści, ale jest też obarczone pewnym ryzykiem. Brak znajomości potrzeb pszczół może narazić inwestora na nieprzychylne komentarze, tym bardziej że są one żyjącymi istotami, którym człowiek winny jest zapewnienie dobrostanu.
Pozytywny wizerunek związany z wykorzystaniem pasieki w działalności korporacji wynika z wypracowanej opinii przez pszczelarzy o i ich pracy i pszczołach oraz ich produktach. Działania proekologiczne podejmowane przez firmy pomniejszają wyraz szkodliwych pobocznych efektów ich
działalności. Pasieki mogą być prowadzone w sposób tradycyjny lub innowacyjny. Ule mogą przyciągać wzrok ciekawą kolorystyką – to stanowi wizualną formę reklamy. Dbanie o pszczoły jest kojarzone przez odbiorców jako działanie na korzyść całej planety. W wizji prowadzenia pasiek amatorskich jako nieopłacalne jednostkowe przedsięwzięcie, staje się fanaberią ludzi sukcesu, których stać na taką inicjatywę.
PR pszczelemu (ekologicznemu) sprzyjają social media i rosnące znaczenie kontent i inbound marketingu. Ten ostatni polega na tym, że w gąszczu informacji, chcąc zdobyć uwagę odbiorcy, wykorzystuje się treści reklamowe, które dyskretnie zdobywają uwagę klienta. Dostarczają mu atrakcyjne treści, wartościowych pod względem jego zainteresowań i przy okazji dbających o wizerunek marki. Określa się go także marketingiem ,,z przyzwoleniem”. Jest on niejako odpowiedzią na zmianę kanałów interakcji z klientami. To zjawisko także porównano do pszczół, np. z perspektywy tych owadów podczas oblotów jako informacji szeptanych jak i relacji pomiędzy robotnicami w rodzinie.
Kilka słów dla pszczelarza…
Przeprowadzono liczne badania związane z wykorzystaniem marketingu i zarządzania w gospodarstwach pasiecznych. Ich celem było m.in. wskazanie z jakich mechanizmów można korzystać by sprzedawać więcej produktów pszczelich. Obserwowano i analizowano zachowania konsumentów oraz podejmowane przez nich decyzje. Wskazano sylwetkę osoby kupującego. Określono w jaki sposób najlepiej dobierać opakowania, jaki stosować opis. Określono co jest bardziej i mniej ważne dla kupującego oraz jak i gdzie najlepiej sprzedawać i reklamować produkty. Utworzono wiele propozycji dla dodatkowych form działalności w pszczelarstwie. Oto niektóre z przydatnych informacji:
– popyt na artykuły żywnościowe nie podlega tak dynamicznym zmianom względem praw rynkowych jak w przypadku innych produktów;
– pszczelarze mogą zaobserwować w swojej działalności prawo ,,paradoksu obfitych zbiorów”;
– pszczelarze jako grupa zawodowa muszą o wiele skrupulatniej kalkulować koszty i zyski zinwestycji we własną wiedzę, umiejętności i zdrowie,
– działalność pszczelarska wiąże się z wieloma kosztami, także tymi związanymi z utraconymimożliwościami;
– do skupu tafia niemal ¼ miodu w Polsce;
– najwięcej produktów pszczelich sprzedawanych jest klientom indywidualnym;
– spożycie miodu w Polsce jest niższe niż w innych krajach europejskich, dlatego wyjściu przedsiębiorstwa na rynek zagraniczny obarczone jest niższym ryzykiem;
– w sprzedaży bezpośredniej produktów pszczelich największą rolę odgrywa cena;
– promocja produktów pszczelich w dużej mierze zależy od osobowości pszczelarza;
– działania promocyjne dobrze sprawdzają się na imprezach lokalnych, gdzie kupujący może otrzymać ulotki informacyjne oraz spróbować produktów pszczelich (w formie degustacji);
– dobrym miejscem promocji i sprzedaży są targi zdrowej żywności;
– produkty pszczele można z powodzeniem przetwarzać – na mydła, kremy, maski czy pasty, co wymaga jednak rozszerzenia działalności i spełnienia pewnych dodatkowych norm;
– ludzie najczęściej kupują miody barwy złocistej i jasnobrązowej, konsystencji płynnej;
– konsumenci preferują szklane, bezbarwne opakowania;
– na miodzie najważniejsze informacje dla kupującego to: cena, odmiana, data rozlewu i miejsce pochodzenia;
– typowy konsument miodu to mieszkaniec miasta, w wieku od 25 do 45 lat z co najmniej średnim wykształceniem;
– kupującymi najczęściej są kobiety;
– miód to bardzo popularny produkt wśród osób z wyższym wykształceniem, nieposiadającymi dzieci;
– bardzo pozytywny wydźwięk marketingowy ma oznaczenie znakiem gwarantowanej jakości;
– największe zainteresowanie kosmetykami z zawartością produktów pochodzących od pszczół znajduje się wśród kobiet pomiędzy 18 a 26 rokiem życia;
– najczęściej wybieranymi kosmetykami pszczelim są płyny do kąpieli i mydła, balsamy i masła do ciała, kremy do rąk;
– dochód ze sprzedaży detalicznej w pasiece wzrasta jeśli oferuje ona inne produkty poza samym miodem;
– dobrym rozwiązaniem jest połączenie uzyskiwania produktów pszczelich z prowadzeniem agroturystyki lub utrzymywanie kontaktów handlowych z takimi miejscami;
– powstaje nowa forma świadczenia usług – leasingowania pszczół, świadczenia opieki nad pszczołami i pasieką, zapylania upraw entomofilnych; określa się je niekiedy mianem ,,prac zleconych”;
Bibliografia
A. Peterson, Social CRM: A Marketing Lesson from Honey Bees
A. Wilczyńska, Próba określenia sylwetki nabywcy produktów pszczelich, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu, nr 22, 201
A. Wilczyńska, Znaki Gwarantowanej jakości jako forma promocji produktu na przykładzie
miodu, Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni, nr 86, 2014
C. Farrell, Bees and business, Aurecon, 2017
J. Drzewiecki, Model biznesu a strategia organizacji: podobieństwa, różnice, Nauki o
zarządzaniu, Management Sciences, 8, 2011
J. Gałązka, Współpraca rolników i pszczelarzy na rzecz owadów zapylających, Ogólnopolski
Konkurs Pszczelarz Roku, VII edycja, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej, Warszawa, 2021
J. Rose, Lessons from busy bees and beehives for businesses, Growth.business.co.uk, 2017
J. Wilde, M. Wilde, Użytkowanie selekcjonowanych pszczół miodnych warunkiem opłacalnego
prowadzenia pasiek, Biuletyn Naukowy, nr 18, 2002
K. Collins, 6 Lessons That Business Can Learn From Bees, FastCompany, 2014
K. Olszewski, Innowacyjna gospodarka pasieczna w: Nowe technologie w gospodarce
pasiecznej – wyzwania i ograniczenia. Ogólnopolski Konkurs Pszczelarz Roku, VII edycja,
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Warszawa, 2021
K.M. Stanton, Bee Symbolism & Meanings & The Bee Spirit Animal, UniGuide, 2022
Newseria, Korporacje inwestują w miejskie pszczoły. Czują odpowiedzialność za środowisko,
2019
NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 14.12.1994
P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2012
www.bankomania.pkobp.pl
www.przedsiebiorczepodlasie.pl
www.pszczoly.eu
www.strefapmi.pl