Zajmowanie przez patogeny jak najszerszej niszy jest jedną z najważniejszych strategii ich przetrwania. Niektóre z nich są kosmopolityczne. Oznacza to, że występują w wielu miejscach na świecie – różnych szerokościach geograficznych i strefach klimatycznych. Do rozprzestrzeniania się wielu patogenów przyczyniają się m.in. zwierzęta, ludzie i zjawiska pogodowe. Mikrobiolodzy dociekają w jaki sposób drobnoustroje, szczególnie te patogenne, rozprzestrzeniają się w środowisku, jakimi drogami wnikają do organizmu, na jakich powierzchniach i jak długo są w stanie przetrwać. A także jakimi mechanizmami posługują się, aby oszukać organizm, opóźnić lub całkowicie ominąć odpowiedź immunologiczną; namnożyć się, a następnie wydostać do środowiska w takiej ilości lub w takiej sile by znaleźć jak najwięcej kolejnych ofiar. Drobnoustroje i pasożyty mają pewne upodobania co do warunków – temperatury, wilgotności, składników pokarmowych, żywiciela a nawet predylekcję do układu lub określonych narządów.
Pszczoły są wrażliwe na wiele czynników patogennych wywołujących różne choroby, z czego większość z nich dziesiątkuje je w szybkim tempie. Występują u nich zarówno choroby bakteryjne, wirusowe, grzybicze jak i pasożyty. Apipatologia skupia się na wielu chorobach, choć w ostatnim czasie dużo zainteresowania skupiono wokół warrozy i zatruć.
Mykologia
Mykologia zajmuje się wieloma ciekawymi zagadnieniami. Dzięki niej można dowiedzieć się zarówno o grzybach znanych nam z jesiennych, leśnych zbiorów, ale także o chorobotwórczych patogenach. U ssaków grzybice dzieli się na powierzchowne oraz głębokie – a więc zlokalizowane na skórze lub głębiej – w narządach i tkankach. Grzybice mogą przynieść duże spustoszenie w organizmie a walka z nimi, z punktu widzenia farmakologii, może być obarczona pewnym ryzykiem, jest z reguły długotrwała i kosztowna. W przypadku zwierząt trzeba zatem wziąć pod uwagę nie tylko możliwości
leczenia, ale i sam czas życia – leczenie pacjenta, a nie samej choroby.
Chroby pszczół
U pszczół znane są: grzybica wapienna (otorbielakowa) wywoływana przez rodzaj Ascosphaera, grzybica kamienna kropidlaków z rodzaju Aspergillus, czerniaczka grzybicza od Melanosella mors apis, porażenie pierzgi wywołane przez Bettsia alvei, trichodermoza oraz biegunki grzybicze pszczół 1 . W celu przeciwdziałania chorobom grzybiczym, ale nie tylko, przekazywanych jest wiele zaleceń, przede wszystkim: dobre usytuowanie pasieki i zabezpieczanie uli na zmieniające się sezonowo warunki, selekcjonowanie rodziny i wymiany matek pszczelich, usuwanie zaobserwowanych zanieczyszczeń i dbanie o higienę sprzętu, przestrzeganie zalecanych dawek leków bakteriostatycznych i bakteriobójczych oraz przeciwpasożytniczych 2 . Należy też nadmienić, że stosowanie leków u pszczół jest ograniczone przepisami i antybiotyki stosowane powszechnie u większości zwierząt mogą nie być dozwolone u tego gatunku.
Zdrowotność rodziny zależy nie tylko od środowiska, ale i samej jej wewnętrznej struktury. Chorbiński P. wskazał na ciekawą cechę tzw. oporności behawioralnej, na którą składają się czynności samodzielnie podejmowane przez robotnice w celu poprawy czystości ula. Zapobiegając rozwojowi niekorzystnych warunków potrafią one szybko lokalizować i wyrzucać chorujące oraz osłabione larwy. Ma to kluczowe znaczenie w przypadku grzybicy wapiennej, ponieważ wyrzucenie larw odbywa się na tyle szybko, że grzyb nie zdąży wytworzyć owocników i zarodniki się nie rozsieją w większym stopniu.
Sporotrychoza Sporothrix schenckii
Przykładem kosmopolitycznego grzyba jest gatunek Sporothrix schenckii. Występuje on u wielu zwierząt (większości zwierząt towarzyszących: kotów, psów, koni, królików, świnek morskich, zwierząt laboratoryjnych a w szczególności: myszy i szczurów, chomików; wielbłądów, zebr, delfinów i innych ryb, naczelnych) i jest także zagrożeniem dla człowieka. Sporotrychozą można zarazić się poprzez kontakt z zainfekowanymi zwierzętami, w wyniku przedostania się przez barierę skóry lub błon śluzowych w miejscu przerwania jej ciągłości. 4 W transmisji patogenu wyróżnia się także udział owadów, które w trakcie ugryzienia lub użądlenia mogą pozostawiać w tym miejscu zarodniki obecne na powierzchni ich ciała. Ponieważ grzyb zamieszkuje chętnie materię organiczną (jak drewno, tkanki roślinne) to ukłucie cierniami lub kolcami także stanowi potencjalne zagrożenie – przez co choroba ta otrzymała nazwę ,,choroby hodowców róż”.
Pomimo, że wzrostowi grzyba sprzyja klimat typowo tropikalny z wyższą temperaturą i wilgotnością to pojawiają się doniesienia o występowaniu sporotrychozy u zwierząt i ludzi w innych szerokościach geograficznych. Rośliny sprowadza się z łatwością z krajów o cieplejszym klimacie, dotyczyć to może także owadów, zawleczenia patogenu…
Sporothrix schenckii powoduje grzybicę podskórną, węzłowo- skórną. Wzdłuż naczyń chłonnych pojawiają się guzkowate, wrzodziejące i bolesne zmiany. Pierwotne zmiany o utrwalonym charakterze przypominają raka płaskokomórkowego. 6 Bardzo rzadko zdarza się, iż dochodzi do procesu uogólnionego w tym zajęcia płuc. Gatunków Sporothrix jest wiele, najbardziej rozpowszechniony jest S. globosa, którego udało się wyizolować z różnorodnego materiału w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i we Włoszech. Cechuje się on niską wirulencją w badaniach na modelach zwierzęcych. Izolaty pozyskane w krajach tropikalnych mogą być charakterystyczne dla określonych społeczności. Wraz ze sprzyjającymi warunkami pojawiają się także nietypowe postacie choroby.
Sporotrychoza – odsetek zachorowań i diagnostyka
Mimo, iż ogólny odsetek zachorowań jest niski to opisano różne przypadki pacjentów z problemem sporotrychozy. Diagnostyka nie była zawsze łatwo dostępna. Pojawiające się zmiany na skórze po przypadkowym uderzeniu młotkiem, otarciu, wbiciu kolca róży, użądleniu pszczoły czy zadrapaniu kota powiązano z później pogarszającym się stanem skóry. To stanowiło powód większego zainteresowania lekarzy problemem i chęcią poznania czynnika wywołującego określone objawy. Szczególną ekspozycję na zakażenie przypisano osobom pracującym w ogrodach, leśnictwie, pszczelarstwie, z innymi zwierzętami i w bliższym kontakcie z naturą. Już w 1898 roku wykonano całą serię badań, która miałaby wskazać sprawcę owych zmian dermatologicznych.
Testy
Niektóre z testów okazały się nieprzydatne, mimo to ich przeprowadzanie pozwoliło wybrać szybkie i skuteczne współcześnie metody. Wykorzystano: posiew na podłożu agarowym, żelatynę, bulion, hodowlę na ziemniakach, mleku, innych warzywach, testy fermentacji. Zbadano zachowanie patogenu w warunkach beztlenowych, różnych temperaturach, temperaturę letalną. Wykonano badanie histopatologiczne – wycięto kawałek skóry na granicy zmiany i wysyłano do laboratorium w roztworze alkoholu. Przeprowadzono także eksperymenty na zwierzętach – podając królikom dootrzewnowo oraz do żyły usznej wyhodowaną kulturę. Zmiany dermatologiczne zaobserwowano także w badaniu na kawii domowej, u psa były one znikome lub nieobecne. Badania przeprowadzono także na gołębiach, szczurach i myszach. Sporotrychoza jest dość podstępna i może dawać objawy dość późno, bo do 12 tygodnia od zainfekowania. Początkowo zmiana skórna jest bezbolesna i występuje w postaci drobnego guzka w skórze, podskórzu.
Zmiana barwy, a następnie rozrastanie się guzka powinno być już sygnałem alarmującym. W kolejnym etapie guzek może przekształcić się w zmianę przypominającą otwartą ranę, która ciężko się goi lub sporych rozmiarów wrzód. A następnie takich zmian pojawia się więcej. Przebieg skórnej lub limfatyczno- skórnej postaci jest bardzo nieestetyczny. Bardzo rzadko, a nawet w wyjątkowych okolicznościach można spotkać się z ogólną infekcją organizmu. Grzybica przechodzi wtedy w głąb organizmu tworząc formę rozsianą. Jest to duży problem u osób z obniżoną odpornością. Leczenie układowej sporotrychozy u takich ludzi, w zależności od stanu zdrowia pacjenta, może być bardzo trudne, czasem wręcz niemożliwe. Grzyb ten ma zdolność do infekowania ośrodkowego układu nerwowego. Dając objawy przewlekłego zapalenia opon mózgowych. Zaleca się zatem aby w przypadku braku diagnozy przy pomocy standardowych testów pobierać płyn mózgowo- rdzeniowy na obecność przeciwciał różnych grzybów, w tym właśnie dla tego grzyba.
Epidemia sporotrychozy w USA
W Stanach Zjednoczonych największa epidemia sporotrychozy miała miejsce w 1988 r. a wszystkie z 84 przypadków powiązano z mchem torfowym. 11 Większą liczbę zachorowań odnotowano w Brazylii, Peru, Chinach, Meksyku. W niektórych krajach zaobserwowano lokalne wybuchy sporotrychozy u kotów zaś te stanowią potencjalny wektor w zakażeniu człowieka podczas zadrapania. Wraz z ocieplaniem się klimatu i zwiększeniem zasięgu dóbr i usług, dużej roli transportu międzynarodowego w gospodarce warto mieć na uwadze, iż choroby będą rozprzestrzeniać się szybciej i będą pojawiać się mniej znane dla naszej szerokości geograficznej jednostki. Sprowadza się cenne, egzotyczne rośliny, zwierzęta, produkty spożywcze i bardziej dostępne są podróże po świecie. Nie wolno bagatelizować nawet drobnych zmian skórnych i należy mieć świadomość możliwych zagrożeń. W szczególności będąc bardziej podatnym, wykonując określone prace. Zaleca się, aby zapobiegawczo chronić skórę przed zranieniem podczas pracy w ogrodzie i ze zwierzętami. Obserwowanie własnego organizmu jest prawidłowym wyrazem troski o własne zdrowie.
Anna Tomańska
Relacja z European Bee Garden
Projekt Europejskiej Pasieki Miejskiej – European Bee Garden to projekt zrealizowany przez Biuro Parlamentu Europejskiego we Wrocławiu oraz Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. Pomysł na projekt pojawił się w 2021 roku w ramach pracowni wspólnie.eu, który zapewniał również możliwość udziału w wielu szkoleniach i warsztatach. Przekazując projekt do Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu spotkałam się z bardzo pozytywnym nastawieniem, w całości założenia projektowe zrealizowano do końca 2022 r. i zwieńczono uroczystą konferencją.
Literatura